Baza wiedzy

ymagania zasadnicze w odniesieniu do środków ochrony indywidualnej oraz odpowiednie procedury potwierdzające spełnienie tych wymagań (tzw. procedury oceny zgodności) określa dyrektywa 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. (tzw. dyrektywa nowego podejścia). Według rzeczonego aktu (art. 1 ust. 2) ŚOI to:

każde urządzenie lub przyrząd przewidziany do noszenia bądź trzymania przez osobę w celu ochrony przed jednym lub wieloma zagrożeniami zdrowia lub bezpieczeństwa.

W rodzimym prawodawstwie ŚOI to (za Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21.12.2005 r. w sprawie wymagań zasadniczych dla środków ochrony indywidualnej [Dz. U. 2005r. nr 259, poz. 2173]):

Urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie.

Grupy podstawowych wymagań dla środków ochrony indywidualnych (wg załącznika nr II do dyrektywy 89/686/EWG):

• ogólne wymagania dla wszystkich ŚOI – wyszczególnione są tu podstawowe zasady projektowania ŚOI oraz zakres informacji, które muszą być dostarczone przez producenta użytkownikowi. Najważniejsza zasada dotycząca projektowania ŚOI mówi, że należy zastosować najwyższy możliwy poziom ochrony – taki, powyżej którego niedogodności związane z noszeniem ŚOI uniemożliwiają ich skuteczne używanie;
• dodatkowe wymagania wspólne dla różnych klas lub typów ŚOI – dotyczą wyrobów które: są wyposażone w systemy regulacji, „zakrywają” chronione części ciała, chronią twarz, oczy i drogi oddechowe, ulegają starzeniu, mogą zostać zahaczone podczas użytkowania, są przewidziane do użytku w atmosferze zagrożonej wybuchem, są przewidziane do użytku w nagłych wypadkach lub do szybkiego zakładania lub zdejmowania, są przewidziane do użytku w niezwykle niebezpiecznych sytuacjach, są wyposażone w części składowe, które mogą być regulowane lub odłączone przez użytkownika, są przeznaczone do podłączania do innych zewnętrznych urządzeń uzupełniających, są wyposażone w system obiegu cieczy, są oznakowane jednym lub więcej znakami identyfikacyjnymi lub rozpoznawczymi odnoszącymi się bezpośrednio lub pośrednio do bezpieczeństwa i zdrowia, są w postaci odzieży sygnalizującej wizualnie obecność użytkownika, zabezpieczają przed wieloma zagrożeniami;
• dodatkowe wymagania właściwe dla poszczególnych rodzajów zagrożeń, takich jak: urazy mechaniczne (urazy spowodowane przez upadające lub wystające przedmioty i zderzenia części ciała z różnego typu przeszkodami, upadki, drgania mechaniczne), ucisk (statyczny), urazy mechaniczne (otarcie, przekłucie, przecięcie, zgniecenie), utonięcie (kamizelki ratunkowe, naramienniki, kombinezony ratunkowe), hałas, wysoka temperatura lub ogień, zimno, porażenie prądem elektrycznym, promieniowanie (niejonizujące, jonizujące), substancje niebezpieczne i czynniki zakaźne (ochrona układu oddechowego, skóry i oczu). W grupie tej znajdują się także urządzenia zabezpieczające w sprzęcie do nurkowania.

Najprostszą metodą spełnienia zasadniczych wymagań jest zastosowanie odpowiednich dla tej dyrektywy norm zharmonizowanych. Normy zharmonizowane są to europejskie normy techniczne, opracowane i ustanowione przez jedną z europejskich organizacji normalizacyjnych (CEN, CENELEC lub ETSI) na podstawie zlecenia, tzw. mandatu, wydanego przez Komisję Europejską. Normy zharmonizowane ustanawia się dla każdej z dyrektyw Nowego Podejścia. Stanowią one uszczegółowienie i rozwinięcie zasadniczych wymagań dyrektywy. Zawierają specyfikacje techniczne dotyczące projektowania środków ochrony indywidualnej oraz metody badań.

yodrębnia się trzy kategorie ŚOI podlegających dyrektywie 89/686/EWG. Klasyfikacja ta wynika z zastosowania trzech odrębnych procedur oceny zgodności ŚOI z wymaganiami dyrektywy. Poszczególne kategorie odpowiadają zróżnicowanemu poziomowi zagrożeń, przed którymi te środki mają chronić. Kategoria I Środki ochrony indywidualnej o prostej konstrukcji, zabezpieczające przed działaniem czynników minimalnego ryzyka Kategoria obejmuje wyłącznie środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zabezpieczenia użytkownika przed:

• działaniami czynników mechanicznych, których skutki są powierzchniowe (rękawice ogrodnicze, naparstki itp.),
• środkami czyszczącymi słabego działania i o łatwo odwracalnych skutkach działania (rękawiczki ochronne przeciwko rozcieńczonym roztworom detergentów itp.),
• zagrożeniami związanymi z manipulacją gorącymi przedmiotami, która nie naraża użytkownika na temperaturę wyższą niż 50° C lub też na niebezpieczne uderzenia (rękawice, fartuchy itp.),
• czynnikami atmosferycznymi, które nie mają charakteru czynników wyjątkowych i ekstremalnych (nakrycia głowy, odzież sezonowa, obuwie itp.),
• słabymi uderzeniami i drganiami, których skutki nie mogą spowodować nieodwracalnych uszkodzeń ciała (lekkie hełmy osłaniające włosy, rękawice, lekkie obuwie itp.),
• światłem słonecznym (okulary słoneczne).

Kategoria II Wszystkie środki ochrony indywidualnej nie objęte kategorią I i III – średni poziom ryzyka (przykładowo: ochronniki słuchu, hełmy sportowe) Kategoria III ŚOI o złożonej konstrukcji, z przeznaczeniem do ochrony przed zagrożeniem życia lub poważnymi i nieodwracalnymi uszkodzeniami zdrowia. Kategoria ta obejmuje wyłącznie:

• sprzęt ochronny układu oddechowego chroniący przed stałymi lub ciekłymi aerozolami bądź też gazami drażniącymi, niebezpiecznymi, toksycznymi lub promieniotwórczymi,
• sprzęt ochronny układu oddechowego zapewniający pełną izolację atmosfery, łącznie z używanym przy nurkowaniu,
• ŚOI zapewniające ograniczoną ochronę przed zagrożeniami chemicznymi lub promieniowaniem jonizującym,
• sprzęt ratowniczy do użytku w środowiskach z wysoką temperaturą, których skutki są porównywalne do działania środowiska z temperaturą powietrza 100° C lub wyższą i w których może lub nie może występować promieniowanie podczerwone, płomienie lub narażenie na duże rozpryski roztopionego materiału,
• wyposażenie ratownicze do użytku w środowiskach z niską temperaturą, których skutki są porównywalne do działania środowiska z temperaturą powietrza -50° C lub niższą,
• środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkami z wysokości,
• ŚOI chroniące przed zagrożeniami elektrycznymi, niebezpiecznym napięciem prądu elektrycznego lub też używane jako izolatory przy pracy z wysokim napięciem.

ałącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034] określa zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej, rodzaje prac przy których wymagane jest stosowanie ŚOI oraz rodzaje ŚOI. Rodzaje ŚOI:

• odzież ochronna
• środki ochrony głowy
• środki ochrony kończyn górnych
• środki ochrony kończyn dolnych (w tym: buty, półbuty, trzewiki, saperki, półsaperki, kalosze, sandały, trepy, ochraniacze stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda, getry, inne środki ochrony nóg)
• środki ochrony twarzy i oczu
• środki ochrony słuchu
• środki ochrony układu oddechowego
• środki izolujące cały organizm
• środki ochrony przed upadkiem z wysokości
• dermatologiczne środki ochrony skóry

buwie najczęściej chroni przed kilkoma rodzajami zagrożeń jednocześnie. Stopień ochrony zależy głównie od materiałów użytych do ich wykonania, konstrukcji obuwia i od ewentualnego wyposażenia w elementy dodatkowe takie jak: podnoski, wkładki antyprzebiciowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki. Ze względu na poziom zagrożeń, przed którymi obuwie powinno chronić został unormowany podział na obuwie bezpieczne, ochronne i zawodowe. Definicje związane z obuwiem przeznaczonym do ochrony indywidualnej oraz wymagania w stosunku do niego, w odniesieniu do normy EN 20344, określono w normach PN-EN ISO 20345:2007, PN-EN ISO 20346:2007 i PN-EN ISO 20347:2007. I tak:

• obuwie bezpieczne (S – ang. safety) to wg PN-EN ISO 20345:2007 obuwie mające cechy ochronne, przeznaczone do ochrony użytkownika przed urazami, które mogłyby powstać podczas wypadków, wyposażone w podnoski bezpieczne zaprojektowane tak, aby zapewniały ochronę przed uderzeniem podczas badania z energią równą co najmniej 200 J i przed ściskaniem podczas badania pod obciążeniem ściskającym równym co najmniej 15 kN;
• obuwie ochronne (P – ang. protective) to wg PN-EN ISO 20346:2007, posiada cechy ochronne łącznie z ochroną palców stopy za pomocą podnosków bezpieczeństwa, których wytrzymałość jest badana przy uderzeniu z energią 100 J i ściskaniu przy użyciu siły 10 kN;
• obuwie zawodowe (0 – ang. occupational) to wg PN-EN ISO 20347:2007, posiada cechy ochronne przeznaczone do ochrony przed urazami, które mogą wystąpić w czasie wypadku w miejscach pracy. Przeznaczone jest do codziennego użytkowania tam gdzie nie jest wymagana ochrona palców stopy za pomocą podnosków. Obuwie takie często jest określane jako obuwie robocze.

Wszystkie rodzaje obuwia o cechach ochronnych ze względu na rodzaj zastosowanego materiału i technologie wytwarzania można podzielić na obuwie:

• klasyfikacji I (wykonane ze skóry i innych materiałów, z wyłączeniem obuwia całogumowego lub całotworzywowego)
• klasyfikacji II (całogumowe – całkowicie wulkanizowane lub całotworzywowe – całkowicie formowane).

Dostępne konstrukcje obuwia klasyfikacji I oraz II to:

• typ A – obuwie z niską cholewą (półbuty),
• typ B – trzewik,
• typ C – obuwie do połowy łydki (buty),
• typ D – obuwie do kolana
• typ E – obuwie z cholewką powyżej kolana (z przedłużoną cholewką).

buwie specjalistyczne powinno spełniać, oprócz wymagań ujętych w normach PN-EN ISO 20345:2007, PN-EN ISO 20346:2007, PN-EN ISO 20347:2007, do których odwołują się normy przedmiotowe, również określone wymagania wynikające ze specyfiki wykonywanych czynności i warunków pracy. Zgodnie z normą EN 15090:2006 obuwie może być zaklasyfikowane do jednego z trzech typów:

• Typ 1 – przeznaczony do działania na zewnątrz – ogólnych akcji ratowniczych, gaszenia pożaru, akcji gaszenia pożaru obejmującej pożar paliw roślinnych, takich jak lasy, zboża, uprawy, trawy lub pola uprawne; bez ochrony palców, bez ochrony przed zagrożeniami chemicznymi;
• Typ 2 – odpowiedni do działań ratowniczych przy pożarach, gaszenia pożaru, ochrony mienia w budynkach, zamkniętych obiektach, pojazdów, pojemników lub podobnych obiektów objętych pożarem lub sytuacją zagrożenia; tam gdzie wymagana jest ochrona przed przebiciem i ochrona palców, bez ochrony przed zagrożeniami chemicznymi. Obejmuje wszystkie rodzaje ryzyka dla typu 1.
• Typ 3 – stosowany w sytuacjach zagrożeń związanych z materiałami niebezpiecznymi, w tym uwolnienia lub możliwości uwolnienia niebezpiecznych środków chemicznych do otoczenia, które mogą powodować utratę życia, urazy osób albo zniszczenie mienia lub środowiska. Obejmuje wszystkie rodzaje ryzyka dla typu 2.

Zależności pomiędzy typami, klasami i modelami obuwia

	Typ 1		Typ 2		Typ 3
	Klasa I	Klasa II	Klasa I	Klasa II	Klasa II
Model B	+	+	–	–	–
Model C	+	+	+	+	+
Model D	+	+	+	+	+
Model E	–	–	–	+	+

W normie EN 15090:2006 dotyczącej obuwia dla strażaków, poza bezpośrednim odwołaniem do norm EN ISO 20344:2004 i EN ISO 20345:2004, uzupełniono wymagania i metody badań o te, które dotyczą odporności obuwia na płomień (czas następczego spalania płomieniowego i czas następczego żarzenia wierzchu i podeszwy) i ciepło promieniowania (czas przenoszenia ciepła przez wierzch, po poddaniu go działaniu strumienia cieplnego). Ponadto odniesiono się do kwestii izolacyjności cieplnej obuwia w kontakcie z gorącym podłożem (ciepło kontaktowe), proponując trzy poziomy ochrony i wprowadzając dla nich odpowiednie symbole do znakowania (HI₁, HI₂ i HI₃).

Poziom wydajności	HI1	HI2	HI3
Temperatura (ºC)	150	250	250
Wewnętrzna temperatura obuwia /na górnej powierzchni podpodeszwy/ (ºC)	<42 po 30 min.	<42 po 10 min.
Wymagania dot. niszczenia obuwia. Łączny czas trwania testu	30 min.	20 min.	40 min.
Ocena zniszczenia	Po badaniu obuwie powinno zapewniać zgodność z B.2.1 normy EN 15090:2006

Oznaczenia symboli literowych dodatkowych właściwości ochronnych obuwia

Symbol	Właściwość
T	ochrona palców (tylko dla typu 1)
P	odporność na przebicie
C	obuwie prądoprzewodzące
R	odporność czubka na ściskanie
I	obuwie elektroizolacyjne
A	obuwie antyelektrostatyczne
CI	izolacja spodu od zimna
E	absorpcja energii w obszarze pięty
CH	odporność na chemikalia
WR	odporność na wodę
AN	ochrona kostki
M	ochrona śródstopia
WRU	ograniczona przepuszczalność wody i absorpcja wody przez wierzch
CR	odporność na przecięcie
HRO	odporność podeszwy na kontakt z gorącym podłożem (300ºC)
FO	podeszwy olejoodporne
SRA	odporność na poślizg na podłożu ceramicznym
SRB	odporność na poślizg na podłożu ze stali
SRC	odporność na poślizg na obydwu w/w podłożach

Symbole do znakowania obuwia nanoszone w zależności od oferowanej charakterystyki:

Typ	Symbol	Minimalne wymagania
Typ 1	F1A	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 1 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące właściwości antyelektrostatycznych
	F1PA	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 1 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące odporności na przebicie i właściwości antyelektrostatycznych
	F1I	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 1 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące właściwości elektroizolacyjnych
	F1PI	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 1 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące odporności na przebicie i właściwości elektroizolacyjnych
Typ 2	F2A	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 2 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące właściwości antyelektrostatycznych
	F2I	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 2 odpowiedniej klasy oraz wymagania dotyczące właściwości elektroizolacyjnych
Typ 3	F3A	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 3 oraz wymagania dotyczące właściwości antyelektrostatycznych
	F3I	wszystkie wymagania normatywne dla obuwia Typu 3 oraz wymagania dotyczące właściwości elektroizolacyjnych

buwie bezpieczne odporne na przecięcie piłą łańcuchową winno być klasyfikowane zgodnie z normą EN 20345. W stosowne zabezpieczenie chroniące przed przecięciem pilarką może być wyposażone zarówno obuwie klasy I (wykonane ze skóry), jak i klasy II (całogumowe / wulkanizowane oraz całotworzywowe / całkowicie formowane), z wykluczeniem modeli: A (półbut) oraz B (trzewik). Zgodnie z normą EN 17249 obligatoryjny dla obuwia tego typu jest ciągły obszar ochronny obejmujący bezpieczny podnosek, przyszwę, język (o ile występuje) oraz część cholewy. Rzeczona norma określa minimalną wysokość powierzchni ochronnej, która dla poszczególnych modeli przedstawia się następująco: C (cholewa do połowy łydki) – 172-195 mm (w zależności od rozmiaru), D (cholewa do kolana) oraz E (cholewa powyżej kolana) – 195 mm (bez względu na rozmiar).

Żaden środek ochrony osobistej nie zapewnia 100% ochrony przed przecięciem ręczną piłą łańcuchową. Jednakże doświadczenia wykazały, że jest możliwe opracowanie wyrobu, który zapewnia określony stopień ochrony. Istnieje szereg rozwiązań, umożliwiających zapewnienie ochrony, wśród których najpopularniejsze to:

• poślizg łańcucha podczas kontaktu, uniemożliwiający przecięcie materiału;
• wciąganie włókien przez łańcuch do napędu i blokowanie jego ruchu;
• zrywanie łańcucha dzięki zastosowaniu włókien o dużej odporności na przecięcie, które absorbują energię kinetyczną, a tym samym redukują prędkość łańcucha.

W praktyce, zwykle stosuje się więcej niż jeden z powyższych sposobów ochrony.

Wyróżnia się trzy poziomy ochrony obuwia przed przecięciem piłą łańcuchową:

Poziom ochrony	Prędkość łańcucha (m/s)
1	20
2	24
3	28

buwie elektroizolacyjne to – wg normy EN 50321 – obuwie, które chroni osobę przed porażeniem elektrycznym, zapobiegając przepływowi prądu rażenia przez ciało człowieka poprzez stopy. Cecha elektroizolacyjności jest dla obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodowego cechą dodatkową.

Obuwie, zgodnie z jego zastosowaniem dla instalacji lub w pobliżu instalacji elektrycznej o określonej wartości napięcia znamionowego, klasyfikuje się według klas elektrycznych w następujący sposób:

• Klasa elektryczna 00 – przy instalacjach o napięciu znamionowym do 500 V napięcia przemiennego i do 750 V napięcia stałego.
• Klasa elektryczna 0 – przy instalacjach o napięciu znamionowym do 1 000 V napięcia przemiennego i do 1 500 V napięcia stałego.

Obuwie izolacyjne powinno mieć konstrukcję typu A, B, C lub D zgodnie z EN 20344.

Obuwie izolacyjne powinno przejść z wynikiem pozytywnym:

• badanie napięciowe – czyli doprowadzenie określonej wartości napięcia (probierczego) i utrzymywanie jej przez określony czas (podczas badania typu i badań wyrywkowych – min. 3 min., podczas badań wyrobu – min. 1 min.); wartość prądu upływu w żadnym momencie czasu badania napięciowego nie może przekroczyć wartości podanych w tabeli poniżej.
• badanie wytrzymałości elektrycznej – czyli doprowadzenie określonej wartości napięcia wytrzymywanego; wyrób powinien wytrzymać bez wyładowania niszczącego, przebicia lub innego uszkodzenia elektrycznego.

Wartości napięcia probierczego podczas badania napięciowego, wartości prądu upływu oraz wartości napięcia podczas badania wytrzymałości elektrycznej.

Klasa obuwia	Napięcie probiercze (kV, wartość skuteczna)	Prąd upływu (mA, wartość skuteczna)				Napięcie wytrzymywane (kV, wartość skuteczna)
		Typ konstrukcji obuwia EN 344
		A	B	C	D
00	2,5	1	1,5	2	3	5
0	5	2	2,5	4	5	10

UWAGA!

W celu zachowania tzw. spójności pomiarowej laboratorium wykonujące badania okresowe obuwia elektroizolacyjnego powinno stosować przyrządy pomiarowe mające ważne świadectwa wzorcowania. W przypadku omawianych badań elektrycznych należy wzorcować układ pomiarowy wysokiego napięcia (zwykle odpowiedni woltomierz z dzielnikiem napięciowym) stosowany do kontroli przykładanych napięć probierczych oraz miliamperomierz do pomiaru prądu upływu. Laboratorium powinno opracować odpowiednie procedury badawcze, wdrożyć je do stosowania oraz potwierdzić swoją biegłość w prowadzeniu tych badań. Zalecane jest uzyskanie akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) w zakresie prowadzenia badań okresowych obuwia elektroizolacyjnego.

(Tomasz Strawiński, Badania okresowe rękawic i obuwia elektroizolacyjnego, „Bezpieczeństwo Pracy” nr 5/2013, s. 13)

odzime prawodawstwo w odniesieniu do obuwia strażackiego, ogranicza się zasadniczo do dwóch aktów: Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowaniaoraz Zarządzenia Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej Nr 9 z dnia 5 lutego 2007 r. w sprawie wzorców oraz szczegółowych wymagań, cech technicznych i jakościowych przedmiotów umundurowania, odzieży specjalnej i środków ochrony indywidualnej użytkowanych w Państwowej Straży Pożarnej. Zapisy obydwu regulacji są w znakomitej większości bliźniaczo podobne; nieliczne różnice zostały uwypuklone poniżej.

Zgodnie z Rozporządzeniem:

Buty strażackie powinny być wykonane z gumy lub skóry jako buty typu 2 lub 3 zgodnie z pkt 4.3 normy PN-EN 15090. Buty skórzane powinny być wykonane jako model C lub D, a buty gumowe wykonane jako model D.

Buty mogą być wykonane jako:

• wsuwane,
• sznurowane z systemem wiązań i zamków błyskawicznych, zapewniającym dopasowanie obuwia do nóg użytkownika.

Za Zarządzeniem:

Buty strażackie specjalne powinny być wykonane z gumy lub skóry w kolorze czarnym. Dopuszcza się zastosowanie wstawek w kolorze żółtym.

Buty mogą być wykonane jako:

• wsuwane,
• sznurowane z systemem wiązań i zamków błyskawicznych, zapewniającym dopasowanie obuwia do nóg użytkownika.

Buty sznurowane powinny być wykonane jako typu C według tab. poniżej.
Buty wsuwane wykonane jako typu C lub D według tab. poniżej.

Minimalna wysokość wierzchu obuwia powinna być zgodna z wymiarami podanymi w tab. poniżej. Wysokość wierzchu — jest to pionowa odległość pomiędzy górną powierzchnią tylnej krawędzi podpodeszwy i najwyższym punktem tylnej części wierzchu.

Rozmiar obuwia (numeracja francuska)	Wysokość wierzchu min. [mm]
	Typ C	Typ D
36 i mniejszy	162	255
37 i 38	165	260
39 i 40	172	270
41 i 42	178	280
43 i 44	185	290
45 i większy	192	300

Precyzując wygląd butów, obydwa unormowania stanowią, iż:

• Buty mogą być oznakowane taśmą odblaskową w kolorze srebrnym i fluorescencyjną żółtą w dowolny sposób (łączna powierzchnia taśm nie powinna przekraczać 150 cm²).
• Zamek błyskawiczny uzupełniający sznurowanie obuwia nie może znajdować się po stronie wewnętrznej cholewki buta.
• Buty gumowe powinny posiadać wyjmowaną wkładkę chłonącą pot, wyściełającą całą powierzchnię wewnętrzną buta.

Zarządzenie dookreśla, iż taśmy ostrzegawcze powinny być wykonane z materiału o tych samych parametrach co taśmy w ubraniach specjalnych.

Parametry techniczne materiałów i surowców oraz wymagania techniczne wg Rozporządzenia:

• Buty skórzane nie powinny przemakać w czasie co najmniej 30 min podczas badania wg normy PN-O-91123.
• Buty gumowe powinny spełniać wymagania określone w normie PN-EN 50321 dla obuwia klasy 0.
• Buty strażackie powinny spełniać wymagania normy PN-EN 15090 pkt 6.3.1 w zakresie izolacji od ciepła na poziomie HI₃.

Zarządzenie rozciąga parametr nieprzemakalności na wszystkie buty bez względu na rodzaj materiału, a ponadto uściśla, iż:

• Materiał wkładki chłonącej pot w obuwiu gumowym powinien spełniać wymagania dla ubrań specjalnych w zakresie rozprzestrzeniania płomienia.

ymagania ogólne i odpowiednie procedury badań dotyczące projektowania i konstrukcji rękawic oraz m.in. odporności materiałów rękawic na przenikanie wody, nieszkodliwości, komfortu użytkowania i skuteczności mające zastosowanie do wszystkich rękawic ochronnych określa norma EN 420 Rękawice ochronne – Wymagania ogólne i metody badań.

Wymagania odnośnie do rękawic ochronnych ujęte w rzeczonej normie obejmują następujące obszary:

• Projektowanie rękawicy i konstrukcja. Rękawice ochronne powinny być projektowane i wykonywane tak, aby w przewidywanych warunkach użytkowania, dla jakich są przeznaczone, użytkownik mógł swobodnie wykonywać czynności, podczas których może wystąpić zagrożenie, mając zapewnioną ochronę na możliwie najwyższym poziomie.
• Odporność materiałów rękawicy na przenikanie wody (wymagana zależnie od przeznaczenia rękawic) wyznaczana jest w oparciu o:

  – normę EN 344-1 w przypadku rękawic skórzanych (poziom skuteczności), zgodnie z tabelą:

  Poziom skuteczności	1	2	3	4
  Czas przenikania [min.]	30	60	120	180

  – normę EN 20811 dla materiałów tekstylnych (klasa), zgodnie z tabelą:

  Klasa	1	2	3
  Materiał przed obróbką wstępną*	Wp ≥ 8000 Pa	badanie nie jest wymagane	badanie nie jest wymagane
  Szew przed obróbką wstępną	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 13000 Pa
  Materiał po obróbce wstępnej	badanie nie jest wymagane	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 13000 Pa

  * Obróbka wstępna: pranie lub czyszczenie na sucho (5 cykli), ścieranie, wielokrotne zginanie, oddziaływanie paliwa i oleju

• Nieszkodliwość rękawic ochronnych. Rękawice ochronne powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby zapewniały ochronę, gdy są użytkowane zgodnie z instrukcją producenta, nie szkodząc zdrowiu użytkownika. W tym celu określa się następujące parametry:
  – wartość pH (mierzona zgodnie z EN ISO 4045 dla rękawic skórzanych lub EN 1413 dla rękawic wykonanych z innych materiałów) winna być większa niż 3,5 i mniejsza niż 9,5;
  – zawartość chromu(VI) (oznaczana zgodnie z EN ISO 17075 nie powinna przewyższać 3,0 mg/kg; przy czym wartość podawana jest tylko w przypadku przekroczenia normy;
  – zawartość ekstrahowalnych białek – rękawice z gumy naturalnej powinny spełniać wymagania dotyczące zawartości białek ekstrahowalnych, podane w EN 455-3.
• Właściwości elektrostatyczne. Badanie właściwości elektrostatycznych – o ile jest wymagane – przeprowadzać należy w oparciu o jedną z norm: EN 1149-1, EN 1149-2 lub EN 1149-3.

Norma EN 420 określa ponadto szereg właściwości w odniesieniu do wygody użytkowania i skuteczności:

• Wielkości rąk. Norma definiuje sześć wielkości rąk (zgodnie z tabelą poniżej ), pozostawiając producentom możliwość określania innych w drodze ekstrapolacji.

  Wielkość ręki	6	7	8	9	10	11
  Obwód ręki [mm]	152	178	203	229	254	279
  Długość ręki* [mm]	160	171	182	192	204	215

  * odległość między nadgarstkiem a czubkiem środkowego palca

• Wielkości rękawic:

  Wielkość rękawicy	6	7	8	9	10	11
  Dla wielkości ręki	6	7	8	9	10	11
  Minimalna długość rękawicy [mm]	220	230	240	250	260	270

  Dopuszcza się, aby długość rękawic przeznaczonych do specjalnych zastosowań nie była zgodna z wartościami podanymi w tabeli powyżej.

• Zręczność. Rękawice winny zapewniać tak dużą zręczność (manualną zdolność do wykonywania zadania) jak tylko jest to możliwe. Poziomy skuteczności możliwe do uzyskania w badaniu na zręczność palców, prezentują się następująco:

  Poziom skuteczności	1	2	3	4	5
  Najmniejsza średnica pręta spełniającego warunki badania [mm]	11	9,5	8	6,5	5

• Przepuszczalność i absorpcja pary wodnej – o ile właściwość ta jest wymagana – powinna wynosić co najmniej 5 mg/(cm²*h)

We wrześniu 2020 r., po 6-cio miesięcznym okresie przejściowym, standard EN 420, zastąpiony został normą EN ISO 21420 rękawice ochronne – ogólne wymagania i metody badań. Unormowanie wprowadza zmiany w zakresie nieszkodliwości:

• ograniczona zawartość DMFa (dimetyloformamid) – dla rękawic powlekanych poliuretanem (PU) parametr nie może osiągać wartości 1000 mg/kg lub 1000 ppm; )
• ograniczona zawartość aromatycznych wielopierścieniowych węglowodorów (PAHs) – dla rękawic powlekanych (a konkretniej mających bezpośredni kontakt ze skórą materiałów z tworzyw sztucznych), wynosząca mniej niż 1 mg/kg.)

oraz w zakresie właściwości elektrostatycznych:

• dla stref ATEX: ustalenie poziomu odporności na opór pionowy, badanego zgodnie z normą EN 16350 (metoda testowa EN1149-2), poniżej 108 Ohm oraz wprowadzenie nowego piktogramu, który winien znaleźć się na rękawicach;
• dla innych właściwości elektrostatycznych: badanie z zastosowaniem metody testowej EN 1149-1 lub EN 1149-3 oraz brak piktogramu.

a rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi (wg normy EN 388) uznaje się rękawice zabezpieczające (charakteryzujące się poziomem skuteczności 1 lub wyższym, a w przypadku badania metodą TDM wg EN ISO 13997 przynajmniej poziomem A) przed przynajmniej jednym z następujących zagrożeń: ścieranie, przecięcie ostrzem, rozdzieranie i/lub przekłucie. Rękawice ochronne wg normy EN 388 powinny spełniać wszystkie mające zastosowanie wymagania EN 420.

Poziomy skuteczności dla poszczególnych zagrożeń:
– materiały badane wg normy EN 388:

Badanie	Poziom 1	Poziom 2	Poziom 3	Poziom 4	Poziom 5
Odporność na ścieranie (liczba suwów ścierania)	100	500	2000	8000	–
Odporność na przecięcie ostrzem – badanie metodą coupe test (wskaźnik)	1,2	2,5	5,0	10,0	20,0
Odporność na rozdzieranie (N)	10	25	50	75	–
Odporność na przekłucie (N)	20	60	100	150	–

– materiały badane wg normy EN ISO 13997:

Badanie	Poziom A	Poziom B	Poziom C	Poziom D	Poziom E	Poziom F
Odporność na przecięcie (N) – metoda TDM	2	5	10	15	22	30

Badanie TDM (na zgodność z EN ISO 13997) jest wykonywane, w sytuacji gdy podczas testu coupe (EN 388) dochodzi do stępienia stykającego się z materiałem ostrza noża (np. na skutek zastosowania włókien szklanych lub stalowych). Różnice pomiędzy obydwoma badaniami na przecięcie oddaje poniższa tabela.

Norma	Typ ostrza	Metoda cięcia	Przykładana siła
EN 388	okrągłe	obracające się ostrze i cykliczny kontakt	stała wartość 5 N
EN ISO 13997	proste	proste ostrze i pojedynczy kontakt	zmieniająca się wartość w zakresie 2 – 30 N

* Uwaga! Nie zachodzi korelacja między poziomami skuteczności uzyskanymi w wyniku badań tymi metodami

Ochrona przed uderzeniem (opcjonalna)
Rękawica chroniąca przed zagrożeniami mechanicznymi może zostać zaprojektowana i skonstruowana w celu osłabienia działania uderzenia. Badaniu podlega każdy obszar rękawicy, dla którego zadeklarowano ochronę (za wyjątkiem palców; badanie tego obszaru wyklucza specyfika metody badania). Wynik badania uznaje się za pozytywny jeśli odpowiada poziomowi skuteczności 1 wg EN 23594:2015.

Znakowanie

Przykład 1	Przykład 2	Przykład 3

Właściwość	Przykład 1	Przykład 2	Przykład 3
Ścieranie	poziom 3	poziom 3	poziom 3
Przecięcie (couple test)	poziom 4	badania nie przeprowadzono lub nie dotyczy	poziom 2
Rozdarcie	poziom 4	nie osiągnięto poziomu 1	nie osiągnięto poziomu 1
Przekłucie	poziom 3	poziom 3	poziom 3
Przecięcie (TDM)	poziom E	poziom F	badania nie przeprowadzono
Ochrona przed uderzeniem	wymaganie spełnione	badania nie przeprowadzono	badania nie przeprowadzono

ymagania w odniesieniu do rękawic chroniących przed gorącem i/lub płomieniami, występującymi w jednej lub kilku następujących postaciach: ognia, ciepła kontaktowego, ciepła konwekcyjnego, ciepła promieniowania, małych rozprysków lub dużych ilości stopionego metalu określa norma EN 407 Rękawice ochronne oraz inne środki ochrony rąk przed zagrożeniami termicznymi (gorąco i/lub ogień). Przywoływana norma ma zastosowanie tylko w połączeniu ze standardem EN 420, przy czym nie dotyczy rękawic do szczególnych zastosowań, w tym rękawic użytkowanych przez strażaków.

Rękawice ochronne zgodne z normą EN 407 powinny spełniać wszystkie, mające zastosowanie, wymagania EN 420 w tym odnoszące się do wielkości rękawic. Ponadto winny charakteryzować się odpornością na ścieranie oraz wytrzymałością na rozdzieranie (wg EN 388), przynajmniej na 1. poziomie skuteczności.

Właściwości w odniesieniu do skuteczności termicznej:

• Zachowanie się podczas palenia. Poziomy skuteczności dotyczące badania zachowania się podczas palenia przedstawia poniższa tabela:

  Poziom skuteczności	1	2	3	4
  Czas dalszego palenia [s]	≤20	≤10	≤3	≤2
  Czas dalszego żarzenia [s]	brak wymagań	≤120	≤25	≤5

  Jeśli materiał topi się, to stopiony materiał nie powinien skapywać. Wynik uznaje się za negatywny, gdy na wewnętrznej powierzchni rękawic, widoczne są ślady topnienia.
  Szew po 15 s działania płomienia nie powinien się rozchodzić w badanym obszarze.
  

• Odporność na ciepło kontaktowe. Poziomy skuteczności dotyczące badania odporności na ciepło kontaktowe przedstawia poniższa tabela:

  Poziom skuteczności	1	2	3*	4*
  Temperatura kontaktu Tc [°C]	100	250	350	500
  Czas progowy tt [s]	≥15	≥15	≥15	≥15

  * dla wskazanych poziomów, istotnym jest wynik badania zachowania się podczas palenia; jeśli jest niższy niż poziom 3, maksymalna skuteczność w odniesieniu do odporności na ciepło kontaktowe ustalana jest na poziomie 2.

• Odporność na ciepło konwekcyjne. Poziomy skuteczności dotyczące badania odporności na ciepło konwekcyjne przedstawia poniższa tabela:

  Poziom skuteczności*	1	2	3	4
  Wskaźnik przenoszenia ciepła HTI [s]	≥4	≥7	≥10	≥18

  * poziom skuteczności dotyczący odporności na ciepło konwekcyjne powinien być podawany tylko wtedy, gdy otrzymany poziom skuteczności dotyczący zachowania się podczas palenia wynosi 3 lub 4.

• Odporność na ciepło promieniowania. Poziomy skuteczności dotyczące badania odporności na ciepło promieniowania przedstawia poniższa tabela:

  Poziom skuteczności*	1	2	3	4
  Przenoszenie ciepła t24 [s]	≥7	≥20	≥50	≥95

  * poziom skuteczności dotyczący odporności na ciepło promieniowania powinien być podawany tylko wtedy, gdy otrzymany poziom skuteczności dotyczący zachowania się podczas palenia wynosi 3 lub 4.

• Odporność na drobne rozpryski stopionego metalu. Liczba kropli, która powoduje wzrost temperatury o 40 °C, dla poszczególnych poziomów skuteczności powinna być zgodna z wymaganiami podanymi w poniższej tabeli:

  Poziom skuteczności*	1	2	3	4
  Liczba kroplii	≥10	≥15	≥25	≥35

  * poziom skuteczności dotyczący odporności na drobne rozpryski stopionego metalu powinien być podawany tylko wtedy, gdy otrzymany poziom skuteczności dotyczący zachowania się podczas palenia wynosi 3 lub 4.

• Odporność na duże ilości stopionego metalu. Moletowana powierzchnia folii z PCV, imitująca skórę, nie powinna ulegać wygładzeniu lub innym zmianom pod wpływem zastosowanych, odpowiednich ilości stopionego żelaza (patrz tabela poniżej).

  Poziom skuteczności*	1	2	3	4
  Stopione żelazo [g]	30	60	120	200

  * poziom skuteczności dotyczący odporności na drobne rozpryski stopionego metalu powinien być podawany tylko wtedy, gdy otrzymany poziom skuteczności dotyczący zachowania się podczas palenia wynosi 3 lub 4.

  Wynik badania uznaje się za negatywny, gdy krople stali pozostają przyklejone do próbki, próbka zapala się lub jest przekłuta.
  

Znakowanie
Znak graficzny „Gorąco i/lub ogień” wraz z cyframi oddającymi poziomy skuteczności, uporządkowanymi w kolejności analogicznej do określonej w przedmiotowej normie. Symbol X oznacza, że rękawica nie jest przeznaczona do ochrony przed zagrożeniem, którego dotyczy odpowiednie badanie. 0 oznacza, że nie osiągnięto poziomu 1.

Przykład 1	Przykład 2

Właściwość	Przykład 1	Przykład 2
Zachowanie się podczas palenia	poziom 1	poziom 3
Odporność na ciepło kontaktowe	poziom 3	poziom 2
Odporność na ciepło konwekcyjne	poziom 2	poziom 1
Odporność na ciepło promieniowania	poziom 1	nie dotyczy
Odporność na drobne rozpryski stopionego metalu	poziom 1	nie dotyczy
Odporność na duże ilości stopionego metalu	poziom 0	nie dotyczy

Aktualizacja
Ostatnia aktualizacja normy EN 407 miała miejsce w roku 2020. Główna zmiana polega na wprowadzeniu nowego piktogramu dla oznaczania rękawic nieodpornych na działanie płomienia.

inimalne wymagania dotyczące skuteczności i metody badania rękawic ochronnych dla strażaków określa norma EN 659 Rękawice ochronne dla strażaków, stanowiąca, iż powinny one spełniać wszystkie wymagania ogólne standardu EN 420 z wyjątkiem minimalnych długości, które definiuje następująco:

Wielkość rękawicy	6	7	8	9	10	11
Dla wielkości ręki	6	7	8	9	10	11
Minimalna długość rękawicy [mm]	260	270	280	290	305	315

Dodatkowe właściwości definiowane w odniesieniu do rękawic ochronnych dla strażaków:

• zgodne z odpowiednimi rozdziałami norm EN 388 i EN 407:

  Parametr	Norma odniesienia	Poziom skuteczności
  Odporność na ścieranie	EN 388	min. 3
  Odporność na przecięcie	EN 388	min. 2
  Wytrzymałość na rozdzieranie	EN 388	min. 3
  Odporność na przekłucie	EN 388	min. 3
  Zachowanie się podczas palenia	EN 407	min. 4
  Odporność na ciepło konwekcyjne	EN 407	min. 3

• Odporność na ciepło promieniowania – wartość RHTI 24 uzyskana w rezultacie badania wg EN ISO 6942 przy gęstości strumienia ciepła 40 kW/m², powinna wynosić co najmniej 20 (średnia arytmetyczna trzech pomiarów), a żadna z trzech wartości t₂₄, nie powinna być niższa niż 18.
• Odporność na ciepło kontaktowe – badana wg normy EN 702 przy temperaturze kontaktowej 250 °C. Każda z sześciu badanych próbek (trzy po klimatyzowaniu na mokro i trzy po klimatyzowaniu na sucho) powinna charakteryzować się czasem progowym t_t nie mniejszym niż 10 [s]. Dla każdego klimatyzowania, oblicza się średnią arytmetyczną, za ostateczny wynik badania przyjmuje się najniższą wartość średniej (zaokrągloną do sekundy).
• Odporność materiału podszewkowego na ciepło. Materiał kontaktujący się bezpośrednio ze skórą przy minimalnej temperaturze 180 °C, badany zgodnie z ISO 17493, nie powinien topić się, skapywać lub zapalać.
• Odporność materiału rękawicy na przenikanie wody (wymagana zależnie od przeznaczenia rękawic) wyznaczana jest w oparciu o:
  – normę EN ISO 20344 w przypadku rękawic skórzanych (poziom skuteczności):

  Poziom skuteczności	1	2	3	4
  Czas przenikania [min]	30	60	120	180

  – normę EN 20811 dla materiałów włókienniczych (klasa).

  Klasa	1	2	3
  Materiał przed obróbką wstępną*	Wp ≥ 8000 Pa	badanie nie jest wymagane	badanie nie jest wymagane
  Szew przed obróbką wstępną	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 13000 Pa
  Materiał po obróbce wstępnej	badanie nie jest wymagane	Wp ≥ 8000 Pa	Wp ≥ 13000 Pa

  * Obróbka wstępna: pranie lub czyszczenie na sucho (5 cykli), ścieranie, wielokrotne zginanie, oddziaływanie paliwa i oleju

• Badanie integralności rękawicy. W odniesieniu do rękawic wodoszczelnych zastosowanie znajduje badanie zgodne z normą ISO 15383, przy całkowitym zanurzeniu rękawicy tylko do linii nadgarstka.
• Odporność na przesiąkanie ciekłych substancji chemicznych. Przesiąkanie nie powinno nastąpić, w następstwie badania w temperaturze 20 °C, w czasie 10 [s] (wg EN ISO 6530) z następującymi substancjami chemicznymi:
  – H₂SO₄ – stężenie wagowe 30%;
  – NaOH – stężenie wagowe 40%;
  – HCl – stężenie wagowe 36%;
  – o-ksylen.

odzime prawodawstwo w odniesieniu do rękawic strażackich, ogranicza się zasadniczo do dwóch aktów: Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania oraz Zarządzenia Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej Nr 9 z dnia 5 lutego 2007 r. w sprawie wzorców oraz szczegółowych wymagań, cech technicznych i jakościowych przedmiotów umundurowania, odzieży specjalnej i środków ochrony indywidualnej użytkowanych w Państwowej Straży Pożarnej. Zapisy obydwu regulacji są w znakomitej większości bliźniaczo podobne; nieliczne różnice zostały uwypuklone poniżej.

Rozporządzenie w pkt. 1.7, poza wskazaniem, iż rękawice specjalne winny spełniać wymagania normy PN-EN 659, definiuje w stosunku do nich, wymagania szczegółowe:

Rękawice specjalne pięciopalczaste, powinny być wykonane ze skóry, tkaniny lub z wymienionych materiałów łącznie. Rękawice specjalne mogą być oznakowane elementami z taśm odblaskowych koloru srebrnego i fluoroscencyjnego żółtego. Taśmy można stosować wyłącznie na wierzchniej części rękawic, pośrodku powierzchni zakrywającej śródręcze. Wszystkie warstwy rękawic powinny być trwale połączone, tak aby zapobiec wyciąganiu warstwy termoizolacyjnej z zewnętrznej warstwy podczas zdejmowania rękawic.

Zarządzenie doprecyzowuje zapisy rozporządzenia w odniesieniu do:

• taśm odblaskowych (ostrzegawczych), które winny być wykonane z materiału o tych samych parametrach co taśmy w ubraniach specjalnych;
• zewnętrznej warstwy rękawic, do wytworzenia, której użyć należy tkaniny lub skóry w kolorze czarnym lub ciemnogranatowym z wykończeniem olejo- i wodoodpornym.

W zakresie funkcjonalnym – o czym stanowią obydwa akty – rękawice powinny umożliwiać wykonanie następujących czynności:

• użycie suwaka w butach strażackich i w kurtce ubrania specjalnego,
• włączenie i wyłączenie sygnalizatora bezruchu,
• połączenie łączników dwóch węży tłocznych 25, 52 i 110,
• połączenie kluczem odcinków węży ssawnych,
• połączenie maski z automatem oddechowym.

W kontekście parametrów technicznych materiałów i surowców oraz wymagań technicznych w odniesieniu do nich, rozporządzenie postanawia, co następuje:

Konstrukcja rękawic powinna zapewnić ochronę wewnętrznej strony warstwy termoizolacyjnej przed przemoczeniem podczas działania jednogodzinnej próby sztucznego deszczu, o intensywności zraszania mierzonej na poziomie podłoża (450 ± 50) dm³/(m²h), uzyskanego z pojemnika o średnicy co najmniej 1000 [mm], zasilanego w wodę tak, aby poziom wody utrzymywał się w przedziale 45 ± 5 [mm] i umieszczonego 5,0 ÷ 5,5 [m] nad podłożem. W dnie pojemnika powinny znajdować się około 682 dysze z otworami o średnicy 0,6 [mm], rozmieszczone centrycznie co 34 [mm], w celu wytworzenia kropel wody ponad kolistym obszarem o średnicy 932 [mm] (gęstość kropel około 1000 [kropel/m²]).

Podczas próby manekin (ubrany w ubranie specjalne i badane rękawice specjalne) powinien mieć jedno ramię skierowane do tyłu, a drugie do przodu — każde pod kątem 25 ± 5° od pionu. Manekin powinien być odchylony od pionu w tył o kąt (5 ± 2)°. Głowa manekina powinna być zabezpieczona przed przesiąkaniem wody wokół kołnierza do wnętrza kurtki. Wewnętrzna strona rękawic nie może ulec przemoczeniu.

Zarządzenie uzupełnia powyższe zapisy, jedynie o wytyczną co do temperatury wody, która winna być taka sama jak temperatura powietrza w pomieszczeniu badawczym; przy dopuszczalnej odchyłce ±5 °C.